FARKLI YAŞ GRUPLARI İÇİN MEKANDA ADALET ÜZERİNE

Pandemi koşulları, pek çok alanın olduğu gibi, tasarım ve mimarlığın da çeşitli yaş gruplarıyla ilişkisine yeniden bakmak ve bu bağlam üzerine düşünmek için anlamlı bir fırsat sundu. Çeşitli yaş gruplarının, özellikle çocukların ve yaşlıların ayrışan, belirgin ihtiyaçları olduğu ve tasarım süreçlerinde bu kullanıcıların özel ihtiyaçlarını gözetme gerekliliği her zaman söz konusuydu. Diğer yandan pandemiyle birlikte yaş gruplarının gündelik hayatına dair birbirinden farklı şekilde uygulanan kısıtlamalar, sokağa çıkma ve seyahat sınırlamaları, bu ihtiyaçları ve dolayısıyla geliştirilmesi gereken çözümleri sorgulamaya daha açık hale getirdi. 

Bu bağlamda en aşikâr olanı kentle kurulan ilişki, kentteki çocuklar, kentteki yaşlılar, çocuklar ve yaşlıların kentteki yaşam alanları… Kent yaşamıyla ilgili istatistikler, araştırmalar, öngörüler sık sık dile getiriliyor. 2050 yılında dünya nüfusunun üçte ikisinin kentlerde yaşayacağına dair araştırma sonuçları sürekli karşımıza çıkıyor. Yapılan tahminlerden bir diğeri ise, yaşlı nüfusun hızla artacağı yönünde. Birleşmiş Milletler (BM) tarafından hazırlanan ‘Dünya Nüfus Tahminleri’ raporuna göre, 2050 yılında dünyadaki yaşlı nüfusunun bugünün 2 katına çıkması bekleniyor. Ayrıca BM 2020-2030 arasındaki dönemi ‘Sağlıklı Yaşlanmanın On Yılı’ olarak belirlediğini açıkladı geçtiğimiz yıl. Bu 10 yıllık süreçte hedeflere ulaşmak için uzmanları, sivil toplumu ve hükümetleri Yaşlanma ve Sağlık Küresel Strateji ve Eylem planının bir parçası olmaya davet etti. Bu on yıllık dönem tamamlandığında yani 2030'da, 60 yaş ve üstü insan sayısının yüzde 34 artışla 1,4 milyara çıkması öngörülüyor ki, bu rakam 2019’da 1 milyar olarak açıklanmıştı.

Bu alanda gerekli olan projelerin geliştirilmesi için öncelikle doğru verilerin ortaya konulması, ardından yerel yönetimlerin, uzmanların bir arada olduğu kolektif girişimlerin hayata geçmesi zorunlu görünüyor. Konu kent planlaması ve kent yaşamı olduğunda tasarımcılar, mimarlar ve kentsel planlama uzmanları bu sürecin merkezine oturuyor. Mekânda Adalet Derneği’nin geçmiş yıllarda yayımladığı 3. Politika Metni, ‘Yaşlılar için Mekânda Adalet’ bu konuda önemli bilgiler içeriyor. Bu politika metni, Ceren Yartan ve Sena Nur Gölcük tarafından, derneğin Kentsel Politikalar Programı kapsamında hazırlanmıştı. Belgenin amacı, ‘yaşlı bireylerin kent yaşamına tam katılımlarını sağlayacak somut adımları ve politika önerilerini’ ortaya koymaktı. Altı çizilen en önemli unsurlardan biri ise, ‘hak temelli’ politikalar geliştirmenin gerekliliği idi. ‘Yaşlığın, yaş ayrımcılığının, aktif yaşlanmanın ne olduğuna’ dair tanımlarla başlayan metin, ‘yaşlıların toplumsal hayattan ne şekilde dışlandığı, maruz kaldıkları mekânsal adaletsizliklerin neler olduğu ve büyük şehirlerde ne gibi sorunlarla karşılaştıkları, kent yaşamına katılımda yaşlı bireylerin ihtiyaçları, yaşlılar için adil kentsel yaşamı sağlamada yerel yönetimlerin rolünün ne olduğu’ gibi kritik sorulara yer veriyor. Ve sonuç olarak da, ‘katılım ve birlikte tasarım, kentsel çevre, sağlık ve sosyal hizmetler, sosyal ve kültürel yaşam’ gibi başlıklar üzerinden, ‘yerel yönetimlerin atabileceği temel adımlar’ öneriliyor.

Bu başlıkta daha kapsamlı bir tartışma yine Mekânda Adalet Derneği’nin süreli yayını olan beyond istanbul’un Mayıs 2019’ta çıkan, ‘Mekânda Adalet ve Yaşlılık’ başlıklı 5. sayısında farklı bağlamlarda ele alınmıştı. Yayın, mecrada yer alan anlatımda ifade edildiği gibi, ‘dezavantajlı potasında eritilen, aslında oldukça heterojen bir toplumsal grup olan yaşlıların sağlıklı ve güvenli çevrede yaşama hakkını ele alıyor ve yaşlı kapsayıcı kentleri yaratmanın önündeki engelleri ortaya koyuyor; buna karşılık, umut veren mekanlardan örnekler sunuyordu’.