PEYZAJ VE MİMARLIK ARASINDA

Saadet’in bahçesi, içinden geçilen uzun bir yolculuğu, bir hikayeyi içeren kapı gibiydi. Onu ziyarete gittiğim her seferde, demir kapısından girdiğim andan itibaren evin antresine varan her anda tam orada, ama her defasında da başka bir yerde gibi olurdum. Baharda sağda badem ağacının beyaz bir buluta dönüşümü, kışın yağmurun beton döşemede ve taş duvarlarda yarattığı parlak ıslaklıklar, yazın zambakların göz alıcı kırmızılığı ve acı biberlerin az sonra toplanıp sofraya geleceği çıtır halleriyle sarıp sarmalayan bir hazırlayıcı idi. Bu bahçe hem evin sahibi Saadet’i hem de gelen Tanrı misafirlerini ve arada kafasını bahçe kapısından içeri uzatan kasabalıyı kucaklardı. Aynı zamanda bir tür zaman ayarlayıcısıydı. Bazen derin derin nefes alınan, bazen sadece öyle detaylarına dalınıp gidilen, uzun uzun oturulan, işlerin görüldüğü, çamaşırların yıkandığı, büyük kazanların kaynadığı, bazen de sofraya geleceklerin hasat edildiği; bazen çok hızlı, çoğunlukla da oldukça yavaş bir yerdi. Bu gezegenin içinde kendine özel bir başka dünyaydı.

Çocukluğumdan bana kalan bir iz, bu bahçe. Ev ile gezegeni birbirine bağlayan bir aracı gibi. Her haliyle hem içeriye hem de bütüne ait bir yer. Zamanın ayarlayıcısı ve fark ettiricisi. Hem peyzaj tasarımına hem de mimarlığa merak salışım buralardan temelleniyor gibi. Zaman içinde, tasarımlarda böyle bir bağı ve geçişi araştırmış olduğumu fark edişim nasıl oldu tam hatırlayamıyorum. Sonra hep bunun peşinden gittim.

Peyzajın gücü

Gezegenin üzerindeki yaşamı, süreklilik ve akışlarıyla bir bütünlük sistemi olarak taşıyan peyzaj, birçok katmanın ve parçanın bir araya gelmesiyle var oluyor. Tasarlanmış hali veya tasarlanmamış haliyle kapsayıcılığı ve zamansallığı çok güçlü karakter özellikleri. Yaşamın tüm hallerini barındıran bir ortam.

Ekoloji de, peyzaj tasarımı için referans alınan önemli bir bilim alanı. Yaşayan organizmaların yaşam çevreleri ile ilişkisini araştıran bu bilim alanı dinamik, açık uçlu tartışmaları sürdürüyor. Son birkaç on yılda dünyada hem teorisyenler hem de pratikler bu dinamik yapı üzerinden fikirler üretiyor. Adaptif olma, esneklik ve değişkenlik özellikleri üzerine çalışmalar yapılıyor. Diğer taraftan insanın dünya üzerindeki varlığı ve yapımları gezegenin bütünlüğünü etkilemiş durumda.

Küresel iklim değişikliği hepimiz için birincil konu olmakla beraber, sosyal eşitsizlikler probleminin de bir o kadar önemli olduğunu düşünüyorum. Mimarlık ve peyzaj tasarımı ilksel olarak bu ikili problem seti üzerinden birlikte düşünülmeli iken, bu tartışmaları projelerde okumak güç olabiliyor. Zamansal ve finansal sıkışmalar mimari tasarımları çevresiyle ilişkilenmeyen tekil nesnelere dönüştürürken, peyzaj tasarımlarını da bir tür güzelleştirme, süsleme, salt yeşillendirme işine dönüştürebiliyor; üstelik projelendirme süreç ve ortamları da tartışmalı olabiliyor. Buna ayrıca disiplinlerin eş zamanlı düşünme eksikliği ve keskin bir biçimde ayrışmaları da katkıda bulunuyor.

Kuvvetli bir bağ

Nasıl ki mimarlık salt yapı yapma işi değil iken, peyzaj tasarımı da sadece bitkilendirme ve yeşillendirme işi değil. Mimarlık ve peyzaj tasarımı iç içe geçişik bir tartışma üretmeye aç. 1998’den bu yana çeşitli profesyonel ve akademik ortamlarda ve 2010’dan bu yana da mimarlık ve peyzaj tasarımı arakesitinde çalışan anonim.istanbul ekibi içinde, işin en değerli kısmı olan kesişim, eşik kısımlarının muğlaklığının tartışmalarını sürdürürken zorluklar yaşadım hep. Hem projeleri talep edenlerde, kullanıcılarda, hem akademik üretim ortamında, taze tasarımcı öğrencilerde yerleşmiş olan keskin ayrıtları başka türlü tartışmanın, sınırları açmanın güçlüklerini yaşadım. Halbuki mimarlık ve peyzaj tasarımı kuvvetle birbirine bağlı alanlar. Farklı ölçeklerdeki geçişleri olan eşikler, en kuvvetli etkileşimin gerçekleştiği dinamik bölgeler.

Geleceği birdenbire, hızlıca bizimle buluşturan COVID-19 Pandemisi ile derin ve içinden çıkılması zor olan tartışmaları her birey ve her tasarımcı da eş zamanlı yapıyor bugün. Sosyal, ekonomik ve organizasyonel olarak bugüne kadar yaptıklarımıza ve gelecekte yapabileceklerimize yeni ve eleştirel bir gözle bakmayı belki de hep birlikte eş zamanlı olarak yapıyor olarak bulduk kendimizi. Nasıl gelişecek her şey, öngörüde bulunmak zor belki, ama insanın ilksel yapma ve hayatta kalma dürtülerini ortaya çıkaran #EvdeKal’ma halimiz belki de gezegenle temel ilişkilerimizi de tekrar kurma konusunda yeni bir kapı açar.

-Burcu Serdar Köknar, Dr. / MEF Üniversitesi; anonim.istanbul