ÖZGÜN KÜTÜPHANELER SEÇKİSİ

İnternetin yaygınlaşmasıyla beraber kitapların ve bilgilerin dijitalleşmesi, bilgiye ulaşma ve bilgiyi tüketme şeklimizi büyük ölçüde etkiledi. Herhangi bir yerde ve herhangi bir zamanda hızlı bir internet araması yapabilecekken belirli bir fiziksel ortamdaki koleksiyonun önemi ve sürdürebilirliği sorgulanmaya başladı. 

Küçülmeye başlamış, hatta dijitalleşme tehdidi altında kaybolmaya yakın kamusal alanlar olarak düşünülen kütüphaneler, günümüzde geleneksel rollerinin yanı sıra uyum sağlama yetenekleri sayesinde sosyal alanlar olarak ortaya çıkıyor. Sadece fiziksel ve dijital verilere erişim için değil, aynı zamanda insanların etkileşimini başlatmak için bir ortam yaratarak, farklı yaş gruplarındaki ziyaretçilere fikir alışverişi olanağı sunuyor.

Toyo Ito tarafından tasarlanan Sedai Mediatheque, günümüz koşullarına uyum sağlayarak sadece kağıt ve elektronik kitaplar, gazeteler ve dergiler değil, aynı zamanda  videolar ve ses kayıtları gibi multimedya materyallerini de içeren bir kütüphane. Ito,  şehirde kütlesel ve ilişkilenmeyen bir yapı tasarlamaya karşı duruyor. Kütüphanenin kamuya açık ve şehirle ilişki kurabilmesi adına dış yüzeyde şeffaf bir kabuk oluşturarak iç dış ayrımının net sınırlarından uzak duruyor, sınırları muğlaklaştırıyor. Benzer şekilde yapının içindeki fonksiyonlar arasındaki geçişler duvar gibi net bir ayrımla değil, iç mekanın akışkan ve açık olması için mobilyalar ile kurgulanıyor, böylece akış kesintiye uğramıyor.

Sınırları yıkarak programları bir araya getiren bir başka yaklaşım Japon mimarlık ofisi SANAA’nın tasarlamış olduğu Rolex Eğitim Merkezi. Döşeme ve çatı olmak üzere iki kabuktan oluşan yapı, organik formun bir getirisi olarak kimi zaman yere  hafifçe değerek iç avlular oluşturuyor, kimi zaman ise yerde yükselerek yapıya giriş imkanı sağlıyor. Dikdörtgen bir plan üzerine yerleşen, dalgalı formuyla içinde vadiler, tepeler ve platolar oluşturarak kendi topoğrafyasını yaratan bu yapı, programları ayıran bir duvar sistemi kullanmıyor. Bunun yerine, topoğrafyada yumuşak eğimler yaratarak programları ayırıyor ve bu sayede tek mekanda bir akışkanlık sağlıyor.

Kendi topografyasını oluşturan diğer bir yapı ise MVRDV’nin tasarlamış olduğu Tianjin Binhai Kütüphanesi. Eğitim merkezi olmasının yanı sıra, dikkat çekici cephesiyle ziyaretçilerini, parktan kültür alanına davet ederek bağlantı görevi görüyor. Yapı, ışık yayan küre görünümlü oditoryum etrafında şekillenerek, çevresinde tasarlanan teraslı kitaplık raflarına referans sağlıyor. Yapının başlangıcındaki sirkülasyon ve oturma alanlarıyla en üst noktasına kadar ilerleyen raflar, cepheyi saracak bir şekilde uzanarak iç mekanda topoğrafya oluşturuyor. Topoğrafyanın formu, teraslanması ve girintileri toplantı ve sosyalleşme alanları gibi farklı işlevler sunuyor. 

İçeri girildiği andan itibaren bir anda kitaplar tarafından çevrelenmiş bir deneyim sunan Katar Ulusal Kütüphanesi, Rem Koolhaas’ın önderliğinde tasarlanmış OMA imzalı bir yapı. Yapının iki kenarı yerden kaldırılarak kitap koleksiyonunu barındıran üçgen yüzeylere dönüştürülüyor. Bu konfigürasyon,  ziyaretçilerin farklı mekanlardan geçerek kitaplara ulaşımını zorlaştıran giriş rotası yerine, girişi merkezden sağlayarak ziyaretçilere içeri girdiği andan itibaren kitapların hepsinin gözlemleyebildiği ve ulaşabildiği bir senaryo sunuyor. Kitap rafları, terasta konumlanmış merdivenlerin üzerinde bulunurken kimi yerde okuma, çalışma ve sosyalleşme alanları bulunuyor. Kolonlardan arındırılmış ve materyali ile kitap raflarından ayrışan köprü, kütüphanenin yapı boyunca farklı rotalar oluşturan ana koridorlarına bağlanıyor. Buluşma mekanı; medya ve çalışma odaları, okuma masaları, sergi elemanları ve geniş bir çok amaçlı salonu barındıran köprünün 6 metre aşağısında bej travertenle kaplı bir hacimde bulunuyor ve bu hacim miras koleksiyonuna ev sahipliği yapıyor.

Açık ve büyük tek bir mekanın aksine daha konsantre bir kütüphane planı öneren, tasarımı Yi Architects tarafından gerçekleştirilen Stuttgart Şehir Kütüphanesi, dijitalleşme çağında ‘kütüphane’ konseptini somut bir mekân olarak öne çıkarıyor. 40 metre yüksekliğinde, küp formunda ve her yüzeyi küçük karelere bölünmüş yapı, betonarme ve mat cam cephesiyle ziyaretçilerine oldukça homojen ve dingin bir hava veriyor. İçeri dönük bu yapı iç mekanında da sakinliğini ve homojenliğini sürdürüyor.

Mimar ve fotoğraf sanatçısı Ahmet Ertuğ, dünyadaki iyi korunmuş mimari mekânları fotoğraflayarak, koruma bilincinin gelişmesine katkıda bulunuyor. İnsanları kültür mirası ile tanıştırmayı amaçlayan Ahmet Ertuğ’un eserleri pek çok dünya şehrinde sergileniyor. Avrupa'nın tarihi kütüphanelerini konu alan fotoğraf sergisi 2009'da Paris'teki Bibliothèque Nationale de France'ta gerçekleşti. Stuttgard Şehir Kütüphanesi’ni de içeren kütüphane fotoğrafları seçkisine kendi internet sitesi üzerinden ulaşılabiliyor.

Almanya’dan başka bir örnek olarak Berlin Müze Adası’nın hemen yanında Max Dudler tarafından tasarlanan Jacob ve Wilhelm Grimm Merkezi verilebilir. Yatay büyüyen bir şehir olan Berlin’de kamusal işlevi olmayan yapılar için 22 metreyi geçmeme kuralı var. Yapının bu yataylık içinde kendini gösterebilmesi için dikeylik içermesi düşünülmüş; 38 metre olan bu yapı aynı zamanda şehrin yatay silüetine karşı olacak şekilde dikey açıklıklara sahip. Yapının içindeki derin hacime ve iç döşemelerinin yoğunluğuna rağmen kütüphanede, şaşırtıcı bir gözeneklilik ve açıklık fark ediliyor. Bunun sebebi ise hem mimaride hem de mobilyalarda ortaya çıkan, yapı genelindeki yükseklik ve genişlik kullanımının tutarlılığı. Yapının içerisinde hemen hemen her alandan kullanıcılar görsel iletişim kurabiliyor. Basit yönlendirmelerle merkezi ve simetrik plan, kullanıcılara görsel ilişkilerle desteklenmiş  hakimiyet duygusu sağlıyor.

Sakin tasarımıyla dikkat çeken başka bir kütüphane ise Louis Kahn'ın Philips Exeter Kütüphanesi. Tuğla işçiliğiyle sağlanan net çizgiler, zaman içerisinde anıtsal bir boyuta dönüşüyor. Kare planlı yapı, iç mekandaki duvarların yüzeyini meydana getiren dairesel açıklıklarla çevreleniyor. Düzen ve sadelik değerlerini projede vurgulayan Kahn, aynı zamanda ışığı, tasarımı yönlendiren ana unsur olarak kullanıyor. Kütüphanenin ışık alan cephesine oturma alanları tasarlayarak, sessiz ve ışık alan bir mekan oluşturuyor. Kitaplık olarak kullanılan bölümde ise betonarme boşluklar açarak  kitapları içine yerleştiriyor. Böylece kitapları merkeze alarak kitaplara doğrudan ışık gelmesini de engelliyor.