NOSTALJİDEN İHTİYACA: YAZLIK SİTELER

Birkaç kuşağın anılarında, özellikle Türkiye’de, yazlık sitelerin çok büyük bir yeri var. Bu siteler yalnızca yaz aylarında tatil için gidilen, yan yana bir grup benzer formda evden oluşan yapılar olmaktan ziyade, bir dönemin yaşam tarzını yansıtıyor. Bu “yazlık”lar ayrıca mimari bir unsur olmanın ötesinde, birkaç kuşağın şekillenen aile ve dost ilişkilerinin en yoğun şekilde yaşandığı organik yapılar olarak düşünülebilir.

Yıllar içinde pek çok kişinin tatil imkanlarının ve yaklaşımının farklılaşması, seyahat olanaklarının artması, seçeneklerin çoğalması, tercihlerin şekil değiştirmesi gibi sebepler, eskinin kıymetlisi olan yazlık siteleri, ancak belli bir yaşta insanların gitmeyi sürdürdüğü ve daha geniş anlamda anıların ortaya serildiği sohbetlerin içine yerleşen yerler haline getirmişti ki, salgın süreci bu durumu da etkiledi. Salgınla nedeniyle evlere kapandığımız bir baharın ardından pek çoğumuz, devam eden salgın etkisi altında yaz aylarını güvenli, hijyen ve sosyal mesafe anlamında bizi rahat hissettirecek ve ekonomik olabilecek çözümlerin peşine düştük. Bu noktada ilk akla gelen eskinin “yazlık siteleri” oldu.

Türkiye’de yazlık denildiğinde ilk akla gelen ve mimarlık tarihinde de yer olan sitelerin başında “Burhaniye Ar-Tur Tatil Köyü” ve “Bodrum ve Datça Aktur Siteleri” geliyor. 2.000 ortaklı Ar-Tur turizm endüstrisi anonim şirketinin Balıkesir Gömeç'te kurduğu Arkent\ Burhaniye Ar-Tur tatil köyü Altuğ Çinici ve Behruz Çinici tarafından 1970 yılında tasarlandı. Bodrum ve Datça’da yer alan ve EPA Mimarlık bünyesinde Ersen Gürel’in Öcal Ertüzün ile birlikte tasarladığı Aktur Turizm Yerleşme projeleri ise, hem Bodrum hem de Datça yerleşmelerinde binin üzerinde tatil konutluk yerleşme grubu, otel ve 200’er çadırlık kamping ünitelerinden oluşuyor. Bunlarla birlikte yerleşmelerde, tüm alanı kıyı boyunca çevreleyen kıyı gezi yolu ve bu kesimlerde lokanta, kafeterya, eğlence yerleri ve marina tesisleri yer alıyor.

Aktur Bodrum ve Datça tatil sitelerinin ortaya çıkışını mimar Ersen Gürsel şu şekilde anlatıyor;

“...Her iki bölgenin kıyı ve kara kesimlerine yaptığım gezilerde, birbirilerine benzeyen ama aynı zamanda farklılaşan bir yapı kültürü çevresiyle karşılaşmak; iklim çevresi, bitkisel çevre ve türleri, topoğrafya ve güneş yerleşme alanlarının dokuları, yapı kültüründe kullanılan yerel malzemelerden bir okuma yapmak mümkün olmuştu. Aktur Datça ve Bodrum Tatil Sitesi projeleri, iki farklı coğrafi bölgede farklılıkları ortaya çıkaran planlama düzeninden mimari yapı-mekan tasarlama kurgusuna değin benzerlikleri ve ayrışmaları içeren deneysel çalışmalardır. …. Projelerin başarısında yatırımın modeli, yatırımın şirket yapısı ve Özer Türk çok etkindi. Özer Türk, Aktur Tatil Siteleri’nin konseptini tasarlayan kişiydi. Tatil sitesini yaşam alanı olarak görmek onun hayaliydi; proje çalışmalarına da üst akıl, danışman olarak katılmıştı ve çalışma grubumuzu motive etmesi açısından çok katkısı olmuştu. … Türkiye’de turizm sektörünün gelişmesine gönül veren Özer Türk, Muğla valisiydi ki Burhaniye kaymakamlığı sırasında Behruz Çinici’nin yapmış olduğu Artur Sitesi’nin de düşünce mimarıdır. Amacı Türkiye’nin kıyısı en uzun ili olan Muğla’da, iç ve dış turizme aynı zamanda hizmet verecek tatil siteleri modeli oluşturmaktı. … Aktur proje teklifini aldığımızda bizden istenen Datça ya da Bodrum'dan birini seçerek projelendirmekti. Biz ise iki projeye birden teklif verdik. İki farklı coğrafyada, farklılıkları ortaya çıkaran bir tasarım denemesi yaptık. Bu zorlayıcı bir süreçti ve sonuçta iyi bir deneyim oldu. … Projelerin bir başka özelliği ise hem iç turizme hem de dış turizme açık tesisler olmalarıydı, konut tipleri bize proje verilmeden önce buna göre kurgulanmıştı. İç ve dış turizme hizmet verecek yerleşme düzeni ve mekanların kullanımı için kurgulanan bu program, konut sahiplerinin özel tercihleri yerine ortak bir standart düzeyinde olmaktı. İki proje alanı için de benzer yerleşim konsepti gelişti. -Ne kadar farklı tipler üretirsek o kadar zengin bir yerleşim düzeni oluşur- düşüncesi, proje çalışma grubuna katılan genç mimar arkadaşlarımızla paylaştığımız ortak düşünceydi. (Alıntı: XXI dergisi, 17.06.2016)

Muğla’nın Datça İlçesi’ne bağlı Palamutköyü’nün sahilinde konumlanmış olan Mer-Tur da, daha küçük bir ölçekte olsa da, aynı tip evlerin, hem birbiriyle, hem de topoğrafya ve doğayla uyumlu bir şekilde konumlanmasıyla birlikte, benzer yazlık site örneklerinden biri sayılabilir. Sitede yer alan, çıplak beton ve yer yer ahşabın kullanıldığı evlerin formu, arkasında yükselen dağlık alan ve önündeki uzun sahil şeridiyle çok uyumlu bir şekilde konumlanıyor.  1988’de tamamlanan, projesi Mert İnşaat/Halim Kudret Sayın tarafından gerçekleştirilen ve mimar Ercan Türksoy tarafından tasarlanan Mer-Tur’da site planı, bulunduğu yerde adeta organik olarak gelişmiş bir yapı duygusu uyandırıyor.

Eskiz, © Demir Tatil Köyü

Belli bir dönemin özellikli yazlık sitelerinden bir diğeri de,  Turgut Cansever'in tasarladığı, Demir Tatil Köyü  projesi. Turgut Cansever, projenin hem tasarımcısı hem müteahhiti hem de uygulayıcısı olarak konumlanıyor. 1992 yılında Ağa Han Ödülü'ne layık görülen ve 9 farklı tipte villadan oluşan 35 birimin yer aldığı proje, Bodrum’un kuzeyindeki milli park alanıyla çevrilmiş Mandalya koyunda bulunuyor. Yerel taş, çıplak beton ve ahşabın çeşitli hacim ve biçimlerde kullanıldığı, büyüklük olarak standart ancak biçim olarak farklılaşmış olan villa tiplerinde tek koşul, yeni yapılan bir yapının komşularının deniz manzarasını kesmemesi, her konutun denizi görmesi olarak belirlenmiş. Ortaya çıkan sonuçta, taş duvar dokusunda ve renklerde çeşitlilik olmakla birlikte, farklı hallerde şekillenen bahçe ve terasların da etkisiyle villalar koyun içinde adeta doğal bir yerleşim yaratmış. Arazi üzerindeki ağaçların ve toprak yapısının korunması adına arabalar olabildiğince tatil köyünün dışında tutulmuş, kıyı şeridinin erozyondan ve denizin kirlilikten zarar görmesi engellenmeye çalışılmış. (Kaynak: Arkitektüel)