YEMENİN ‘ÇOK DUYULU’ HALİ

Kullandığımız objeler kimi zaman yalnızca ihtiyaçla ilgili değil... Hatta bazı objeler davranışlarımızı ihtiyaç karşılamanın ötesinde bir ‘zevk’ haline getiriyor. Veya bunun üzerine düşünmeye davet ediyor. Tasarımcı Elif Çak’ın 2020 tarihli ‘Finger Foolers’ projesine bu gözle bakalım istedik.

‘Finger Foolers’, Çak’ın Kunsthochschule Berlin Weissensee’deki bitirme projesinin bir parçası. Çak, ‘yeme alışkanlıklarımıza alternatifler üretmek amacıyla, yemek ve ortamının çok duyulu deneyimlerine, genişletilmiş algıya ve malzemelerin dokunsallığına odaklanarak yemek ve tasarım arasındaki karşılıklı ilişki üzerinde’ çalışıyor. Bu proje özelindeki araştırma sırasında etrafında dönüp durduğu sorular ise; ‘yemek için neden belirli standart ve protokollerin olduğu’, ‘bu standartların ne şekilde değişebildiği’, ‘duyuların manipüle edilmesiyle yeni zevk katmanlarının nasıl oluşturulabileceği’, ‘bir obje aracılığıyla gerçekliğimizi değiştirmenin ne şekilde mümkün olduğu’, insan-nesne etkileşimi için karar vermenin arkasındaki duygusal sürecin nasıl çalıştığı’… Çak’ın araştırması, görsel ve dokunsal duyuları tetikleyerek algıyı değiştirmeyi, bu yolla da yeni zevk seviyelerini keşfetmeyi amaçlıyor.

Tasarımcı yemeğin, birçok şeyin yanında kültürel bir eylem olmasından hareket ediyor. ‘Finger Foolers’ çok yalın bir form ve basit bir kullanım sunuyor. Diğer yandan kullanım esnasındaki deneyimde nesnenin çalıştırdığı duyular sayesinde ‘yemenin zevk verici bir eyleme dönüşmesi, daha doğrusu yemekten alınan zevkin artırılması’ hedefleniyor. ‘Finger Foolers’, macun veya kremsi formlardaki yiyecekleri sıyırmaya yarayan bir tasarım. Bu anlamda Çak’ın tarifiyle, ‘kişisel bir zevk egzersizi için bir duyu uyarıcısı’ olarak çalışıyor. Çak ‘Finger Foolers’ı, ‘yiyeceğin ve onunla geçirdiğimiz anın değerini hatırlatmak ve gıda ile ilişkimiz hakkında bir bilinç oluşturmak umuduyla, özellikle küçük miktarlarda lokmaları sıyırabilmek üzere tasarladığını’ paylaşıyor ve projenin detayını şu şekilde aktarıyor;

“Çok duyulu tasarım yaklaşımında deneyimi artırmak esas. Buradaki amaç kullanım sırasında görmezden geldiğimiz duyuları öne çıkararak, birbirine geçirerek veye birbiriyle çakıştırarak daha bütünsel bir kullanıcı deneyimi oluşturmak. Duyularımızın hep birlikte çalıştığını, bu nedenle görme ve dokunma duyularımızın da yemekten alınan lezzet üzerinde en az koku alma kadar kaçınılmaz bir etkisi olduğunu düşünürsek, Finger Foolers kullanıcıda yeni yeme deneyimlerini keşfetmek için bir merak kapısı aralıyor. Parmakların bir uzantısı olarak işlev gören tasarım, elin hareket ediş biçimine yeni bir duyusal katman ekliyor. Parmaklarımızı nasıl kullanacağımızı bilmemiz nedeniyle tasarımın kullanımı tanıdık olsa da, seramiğin dokusu deneyimi farklılaştıran ubsur haline geliyor. Tasarimin biçimiyle önce görme hissi ve ardından dokusuyla dokunma hissi, çok duyulu deneyimi tetikliyor.”

Tasarımcı üretime çoğunlukla elle şekillendirdiği kilden eskizlerle başlıyor. Daha sonra dijital sürece geçilip, eskizleri üç boyutlu bilgisayar ortamına aktarıyor ve bilgisayarda kalıp çizimlerine başlıyor. Bir sonraki adımda CNC frezeye girmek üzere alçı blokları hazırlıyor. Sürecin bundan sonra tekrar analoğa dönmesiyle birlikte, döküm kalıp yöntemiyle üretime devam ediyor. Likit porselen genellikle alçıdan yapılan gözenekli bir kalıba dökülüyor ve kalıp döküldükçe duvarları kaplayan porselen yavaş yavaş hal değiştiriyor. Objelerin sahip olduğu akışkan formun tam olarak bu sıvı halden katıya geçiş anına atıfta bulunduğunu aktaran Çak, malzemeyle dokunarak kurduğu ilişkinin, porseleni seçmesindeki en önemli nedenlerden biri olduğunu paylaşıyor. 

Tasarımcının 2019 tarihli ‘Bouba Bowls’ projesi de benzer şekilde merak, duyu ve deneyim üzerinden nitelendirilebilir. Bu projede söz konusu olansa yemenin koku alma sinyalleri ve dildeki reseptörler ötesinde, görsel algının da etkisi altında olduğu. “Bouba Etkisi”ne göre yiyecekler yuvarlak tabaklarda servis edildiğinde daha tatlı olarak algılanıyor. Mono, tam olarak bunu destekleyen bir kase seti. Formuyla dikkat çeken Mono, yeme deneyimini iyileştirici bir unsur ve yemeğin kendisi için bir tür tuval haline getirme iddiasında…