FARKLI LONDRA OLASILIKLARI

2 Eylül 1666’da yaşanan Büyük Londra Yangını, kentte ciddi bir yıkıma yol açmıştı. Öyle ki kentin duvarlarla çevrili alanının altıda beşi yangında yok olmuştu. Bu hem gündelik hayatta hem de yapılı çevrede ciddi değişimlere sebep olmuş, Londra’nın dönüşümünde büyük bir rol oynamıştı. Nitekim yangından sonraki yenilenme ihtiyacı, parke taşlı sokaklar ve daracık geçitlerden uzaklaşmak, benzer felaketlerin yayılmasını kolaylaştıran yapılanmalara engel olmak için bir fırsat niteliği de taşıyordu. Sonuçta hiçbiri tercih edilmese de o dönem Londra için önerilen beş plan, "Ya olsaydı?" senaryolarına katkı sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda kentin dokusunun tarih boyunca nasıl evrildiğine dair fikir veriyor.

Tasarladığı St. Paul Katedrali’yle üne kavuşan Sir Christopher Wren, bahsi geçen 5 plandan birinin sahibiydi. Wren’in hayalinde Paris’in barok mimarisiyle yarışabilecek denli geniş kamusal alanlarla, devasa meydanlara çıkan uzun bulvarlarla dolu bir Londra vardı. Kendi deyimiyle "ihtişam ve nizamla dolu bir kent" yaratmak istiyordu. Öte yandan Kral II. Charles’ın dahi onayını aldığı söylenen bu tasarım hiçbir zaman hayata geçemedi, nitekim Şubat 1667’de, yangından sonra ortaya çıkan ihtilafları çözmek için kurulan mahkeme yapıların dört kattan fazla olmaması ve ahşap malzemelerin kullanılmaması gibi birtakım genel düzenlemeler getirdi, mülk sahipleri de arazilerini bu doğrultuda, hızla yeniden inşa etti.

Londra için sunulan diğer planlar daha rasyonel, deniz seferlerine elverişli, fazlasıyla net ve tek tip bir grid üzerinden şekillenmiş kent tasvirleri barındırıyordu. Bu tasarımların tümü, sonradan ABD’deki kentlerin gelişiminde yaygın olarak kullanılacak grid sisteminin birer varyasyonuydu. Örneğin teknik ressam Richard Newcourt’un ortaya attığı, dikdörtgen şeklindeki arazi parçalarına sahip kilise meydanlarından oluşan plan, 1680’lerde Philadelphia’nın inşasına ilham verecekti. Newcourt’un yanı sıra biliminsanı Robert Hooke ve 1642-1651 arasındaki İngiliz İç Savaşı’nda kral taraflarının yanında savaşan subay Valentine Knight da Londra için birer plan sunmuştu.

Londra günümüzde sürekli evrilmeye devam etse de bu denli büyük çaplı bir değişim geçirmediği görülebiliyor. Eski sokakların ve yolların örüntüleri, yerleşim yerlerinin yapıları büyük ölçüde korunmuş, kent mimarisi her çağdaki Londra’dan ufak izler taşıyor. Bugünün dokusu da tarihin bütün bu farklı katmanlarının bir araya gelmesiyle oluşmuş. Dolayısıyla 1660’taki bu planların gerçeğe dönüşememesinin esas nedeni, belki de bu sürekli evrilen megakent için sabit, tek yönlü bir gelecek önermeleriydi.

- Can Koçak

Kaynak: The Guardian