ZAMANA YAYILAN, DERİNLEŞEN BİENALLER

Tasarım ve mimarlık alanında son yıllarda bienallerin, trienallerin belli bir zaman aralığına sıkışan sergi ve etkinliklerinin yanı sıra zamana yayılan, derinleşen programların, araştırmaların, deneylerin ve kolektif yapıların peşine düştüğü gözlemleniyordu. Geçtiğimiz yıldan başlayarak hızla tüm dünyayı etkisi altına alan pandemi koşulları bu motivasyonu bir anlamda zorunlu hale getirdi. Ve bienallerin bazıları esintisi hissedilmeye başlayan bu rüzgarla yelkenlerini doldurdular. Bu sayede içeriklerin derinleşmesi ve yaygınlaşması için, fiziksel olarak etkinlik mekânlarını ziyaret etmenin ötesinde fırsatlar ortaya çıkmış, ‘katılım’ın anlamı genişlemiş oldu.

İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından, VitrA sponsorluğunda ve TC Kültür ve Turizm Bakanlığı desteğiyle geçtiğimiz yıl 15 Ekim-15 Kasım tarihleri arasında gerçekleşen 5. İstanbul Tasarım Bienali’nin programı, bu tarihten sonra da devam etti. Küratörlüğünü Mariana Pestana’nın Sumitra Upham ve Billie Muraben ile birlikte yürüttüğü Empatiye Dönüş: birden fazlası için tasarım başlıklı bienal kapsamında kentin farklı noktalarına yayılan yerleştirmeler, dijital video serisi, projeler etrafında gerçekleşen sohbet ve atölyelerden oluşan ‘etkinleşmeler’in Nisan 2021’in sonuna dek evrilerek devam edeceği açıklanmıştı. Bu kapsamda 24 Nisan Cumartesi günü saat 12.00’den itibaren bienalin çeşitli bölümlerinde yer alan işlerin farklı içeriklerle sunulduğu, tasarımcı ve sanatçılarla sohbetlerin, performansların ve film gösterimlerinin yer aldığı, İKSV YouTube kanalının yanı sıra Tasarım Müzesi (Londra) ve Het Nieuwe Instituut'un web sitelerinde de yayınlanan ‘Pek Kapanış Sayılmaz!’ başlıklı çevrimiçi etkinlik gerçekleşti.

Etkinlikte küratör Mariana Pestana ve bienal direktörü Deniz Ova’nın altını çizdiği gibi, bunun bir kapanış sayılmamasının altında yatan en temel sebep, projelerin bazılarının yeni ortaya çıkmaya başlaması ve zaman içinde gelişmeyi sürdürecek bir formatta olması. Konuşması sırasında pandemi nedeniyle bienalin kurgusunun ne şekilde evrildiğini yeniden aktaran Deniz Ova, bu sayede çeşitli inisiyatifler, topluluklar ve çalışma grupları arasında empati yaratmanın yeni yollarını keşfettiklerini belirtti. Bu aynı zamanda izleyicilerle bağ kurmak için de yeni fırsatlar yaratıyor. Bir taraftan bienalin kendisi ve içeriğinde yer alan projelerle arasındaki bağ da daha derin, zamana yayılan ve kuvvetli bir hale geliyor. Sergilerin mecra olarak kendine özgü yapıları olmakla birlikte, araştırma ve süreç bazlı işlerin ve bu işler üzerine temellenen işbirliklerinin daha uzun süreli formatlarda kurgulanması bu projelerin parçası olduğu tartışmaları da derinleştirme ihtimali taşıyor.

Pandemi nedeniyle geçtiğimiz yıl ertelenerek bu yıl 22 Mayıs-21 Kasım tarihleri arasında gerçekleşeceği açıklanan Venedik Bienali 17. Uluslararası Mimarlık Sergisi’nde yer alan Türkiye Pavyonu’nun web sitesi de projenin yayını olarak benzer bir yapıda kurgulandı. İKSV’nin koordinasyonunu yürüttüğü Türkiye Pavyonu, Schüco Türkiye ve VitrA’nın eş sponsorluğunda ve Neyran Turan’ın küratörlüğünü yaptığı ‘Architecture as Measure / Ölçü Olarak Mimarlık’ projesine ev sahipliği yapıyor ve projenin yayın mecrası olan web sitesi küratörü Neyran Turan’ın ifadesiyle ‘devamlılığı olan katman katman büyüyen bir platform halini almış durumda’. Turan web sitesinin kurgusuyla ilgili olarak şunları aktarıyor; ‘Web sitesi, kataloğa nazaran daha yavaş büyüyen bir sistem olduğu için, insanlar projeye farklı giriş noktalarıyla ve farklı hızlarla dahil oluyorlar. Sonuçta çanta içinde toplanan katalogların hızıyla karşılaştırıldığında zamana yayılan dijital yayın “daha yavaş” katılım imkanlarına olanak sağlıyor. Web sitesi için bu şekilde bir yaklaşım, web tasarımını da etkiledi. Mesela web sitesinde içeriğe ait yüklenebilir .pdf sayfaları potansiyel kitap sayfaları şeklinde de tasarlandı. Böylece her ziyaretçi süreç içinde kitap sayfalarını bilgisayarına yükleyerek, ya da basarak, ilgilendiği veya yeniden okumak istedikleri üzerinden, kendi istediği şekilde bir içerik seçkisi oluşturabilecek. Sergi projesini farklı karşılaşmalar sağlayabilecek platformlar bütünü olarak görüyoruz ve web sitesi yayını da bu platformlardan biri.’ (Neyran Turan’ın VBenzeri röportajı)

‘Architecture as Measure / Ölçü Olarak Mimarlık’ web sitesi, Sergi /Evrak İşleri / Söyleşiler / Yazılar / Kesitler başlıklı 5 bölümden oluşuyor ve bu bölümler girilen içeriklerle birlikte sürekli gelişiyor. Özellikle ‘Paperwork / Evrak İşleri’ bölümü, pek çok mecradan farklı olarak, Turan’ın ifadesiyle ‘sıradan gibi görünen belgelerin, disipliner normları, emek gücü biçimlerini ve absürt senaryoları üretme, yaygınlaştırma ve tatbik etme yollarını açığa vuran dokumanlar olduğuna odaklanıyor’.